imur Han’ın baş zevcesi, Bibi Hanım adıyla tanınan Saray Mülk Hanım'ın yaptırdığı büyük külliyedir.

Timur Han’ın eşlerinden Bibi Hanım'ın annesi için yaptırttığı cami, Semerkand'ın en büyük anıtlarından biridir. Burada büyük ifadesiyle ile hem sanat değerini, hem de kütle olarak iriliğini belirtmek istiyoruz. 167x109 m. oturumludur. Binanın ihtişamı, kubbelerinin pırıltısı çok uzaktan bile görülüyor.

Giriş cephesi 46 m yükseklikte çok büyük, çok azametli bir taçkapı, yanlarda yüksek olmayan dar duvarlar ve köşelerde minareler ile meydana gelir. Dev taçkapının köşeleri de minarelerle süslenir. İnşaatta 10 Mayıs 1399’da başlanmış. Bina bittikten sonra Timur Han girişini alçak bularak yıkılıp yeniden yapılmasını emretmiş.

Her gün inşaat alanına gelerek kapının yeniden yapılmasına nezaret etmiş. Emel Esin, kapıda “Onlara kitabı ve hikmeti öğretecek ve onları pâk edecek..” ayetini okuduğunu kaydeder. Eski bir fotoğrafında, büyük taç kapıda giriş kısmının kesme taştan yapılmış olduğu görülür.

Dikdörtgen planlı caminin her köşesinde ince uzun minareler bulunur. Dış cepheler ve minareler renkli sırlı tuğladan geometrik desenlerle bezenmiştir.

Avlu açık cami biçimindedir. Buralarda Ulucami tipindeki çok büyük mescitlerde uygulanan plan şemasına sahiptir.

Girişin karşısındaki dev taç kapı, mihrap odasını vurgulamaktadır. Binanın dışındaki taç kapı kadar büyük ve görkemlidir. İki köşesinde minareler ve ortada yüksek niş bulunur. Kapı çerçevesinin yanları panolarla işlenmiş arkada mihrap odasını örten çok yüksek kubbe görünür kubbe turkuaz çinilerle kaplıdır.

(Yrd. Doç. Gözde Ramazanoğlu)