“İnsanların hayırlısı insanlara faydalı olanıdır” Hadis-i Şerif’ini kendine prensip edinen, halkın her hizmetinde bulunan mütevazı ve fedâkar bir şahsiyet idi. Hoca Mustafa Fehmi Efendi, Erzincan'lı "Terzi Baba" demekle meşhur, " Vehbi Hayyat Hazretleri" nin halifesidir.
Doksanüç Harbinde (1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı) Doğu cephesindeki Orduyu  Hümâyûn Mühim-ine Başkâtibi Mehmet Arif Bey, "Başımıza Gelenler" isimli hatıratında, Hazreti Şeyh Fehmi Efendi hakkında diyor ki:
Hazreti Şeyh Fehmi Erzincânî, sırf gaza ve cihad farzını yerine getirmek için ve Allah rızâsı için orduyu hümâyûna gelmişti. Kendisi, yüce Nakşibendî tarikatı şeyhlerinden ve çok âlim, mübarek bir kimse idi. Şeyh Hazretleri, Muhammedi güzel ahlâka sahip olmakla birlikte, devletin iç ve dış işlerini bilir, hastalığımızı ve sebeplerini anlamış, uyanık, siyâsî, kâmil bir insandı. Ulemâ ve şeyhler içerisinde benzerini görmediğim için yüce zâtına olan muhabbetim pek fazla idi.
Dünyada âlim ve fâzıl kimseler ve şeyhler pek çoktur, saymakla tükenmez. Fakat biz neyiz, zaman nedir, Avrupa'nın hâli nedir, millet ve devlet neye muhtaçtır. Hâle ve zamana göre devletin siyâseti neyi icâp eder? Bunu bilmezler. İslâm devletini, bin sene evvelki kuvvet ve şevketine sahip zannederek, siyâsî ve içtimaî bütün işlerini ona göre görürler.
Kendisi, ıslahatın çevreden merkeze gitmesi fikrinde olduğu için, büyük şehirlerden çok, evvelâ köylülerin tahsiline ehemmiyet verirdi. Köylülerin hiç olmazsa hükümetten gelen bir emri okumaya; tahsildâra verdiği vergiyi, alacağını, borcunu bilecek kadar hesaba vâkıf olmalarını; dinin zaruri bilgilerini muhakkak bilmeleri için köy hocalarını teşvik ederdi. Mektebi olmayan köylere mektep yaptırmak için yardım toplar, bu yolda halka yüz suyu dökmeyi de kendisine mukaddes bir hizmet sayardı.

Bu harp çıkmadan iki sene evvel, fakır, bir iş için Erzincan'a gitmiştim. Hocayı orada tanıdım. Aklım erdiği kadar tetkik ettim. Allah onu korusun! Fazilet, cömertlik, kerem, ilim ve irfan bir vücut giymiş de bu Hazret olmuş sanılırdı. Konağında ve sofrasında her zaman beş on misafir ve garip bulunur, bunların hepsine bizzat hizmet etmesini severdi.
Öncü ve Karakol Hizmetleri Yapardı
Bizim süvarilerimizin çoğu Eleşkirt ordusu ile beraber olup, henüz bize yetişemedikleri, derlenip toplanmaları daha bir iki güne bağlı olduğu için öncü ve karakol hizmetlerini görecek kimse yoktu. İşte bu mühim vazifeyi, muhip ve müritlerinden 70-80 kadar süvari ile Erzincan'dan gelip orduya katılan Hacı Fehmi Hazretleri üzerine aldı.Hacı Fehmi Efendi, diğer başı bozuk süvarilerden toplayabildiklerini de yanına alarak, ordunun öncülük ve karakolluk hizmetlerini îfâ ediyordu. Şeyh Efendi Hazretlerinin, hareketini durmadan değiştiren düşmanın niyetini sezerek her saat başı kendi eli ile yazdığı istihbarat, Kumandan Paşa'ya peş peşe gelmekteydi.
Düşmanın İçine Dalıyor
Gedikler muharebesinde, öğle ile ikindi arasında ve savaşın tam kızıştığı sırada, hemen hemen üç saatlik mesafe uzunluğundaki savaş hattı boyunca, iki taraftan ateş eden topların adedi 250 ile 300 arasında tahmin olunuyordu. Artık tüfekle kurşun sesleri, aslan kükremesi yanında sivrisinek vızıltısı kalıyordu.
Bu ara bizden atılan güllelerden birkaçı düşmanın bir top kapaklısının bütün hayvanlarını öldürdü. Yukarıda ismini hürmetle yâd ettiğim mücâhid Erzincanlı Hoca Hazreti Fehmi Efendi, yanındaki süvari ve müritleri ile koşarak kapaklıyı yakalayıp sürükleyerek ordumuza getirmiştir.
Gerçi öyle bir orduda, bir kapaklının kazanılıp kaybedilmesinin zikre bile değeri yoksa da, böyle ufak şeylerin askeri teşvik ve cesaretlendirmede pek büyük faydası vardır. Muhârebenin  kazanılması ise askerin kalp kuvvetine bağlı olduğundan,  Hazreti Hocanın himmeti, bunu bilenler için pek kıymetlidir. 

Formel olarak patronumuz, esasen hocamız, rehberimiz, büyüğümüz, velhâsıl  abimizdi. Onun için de herkes ona “Abi” diyordu. Hiçbirimiz ona patron gözüyle bakmamıştık. Zaten o da öyle bir konum istemezdi ve müsaade etmezdi. Eski millî eğitim bakanımız Hüseyin Çelik’in bir sözünü, kendisinden ödünç alarak burada tekrarlayacağım. Vefatı sırasında onun hakkında şöyle demişti: “Abilik sıfatı bazı insanlara çok yakışır…”

Evet, Enver Abiye bu sıfat o kadar çok yakışıyordu ki… Yaşça kendisinden büyük olan pek çok iş adamı ve rical-i devlet de, ona ‘Abi’ diye hitap ediyordu.Enver Abi, hâl-i hayatında bu sıfatın hakkını fazlasıyla verdi. O bir gönül adamı olarak, her daim insanların gönlünü hoş etmeye çalıyordu. Diyordu ki: 
“Bizim işimizin en önemli kısmı gönül yapmaktır…” Böyle düşünen ve inanan ve buna göre de yaşayan insan kalp kırar mı? O, kimsenin kalbini kırmadı. Beşeri ilişkiler noktasında kendisini çok üzenleri dahi hep affetti, üstelik onlara çok iyilikler yaptı. Binlerce insan onun kurduğu müesseselerde geçimini temin etti. Sayısız fakir ve muhtaç kimse, onun ihsanlarıyla ihtiyaçlarını karşıladı. On binlerce insan, Türkiye Gazetesinin, İhlâs Holding ve bağlı kuruluşlarının ürünlerinden istifade etti. İhlâs Vakfı'nın yurtlarında binlerce talebe, barınıp tahsil yapma imkânı buldu. Bilhassa çeşitli İslâm ülkelerinden gelen fakir talebeler için bu yurtlar, huzurlu bir barınma yeri oldu… İhlâs Kurumu ile bir şekilde yolu kesişen herkes, gördüğü iyilikler karşısında şükranlarını ifade etti. Enver Abiye karşı sevgi ve minnet duygularıyla dolu o kadar çok insan var ki…

Hatırlayalım tam bir sene önce, onun cenaze namazına katılan mahşerî kalabalığın yüzlerindeki hüznü ve dillerindeki duaları… Hakiki sevgi işte böyle olur. Enver Abi örnek hayatıyla ve memlekete-millete, insanlığa hizmetiyle bu sevgiyi kazanmış ve hak etmişti. O, kendisi ne kadar sıkıntı içinde olursa olsun, her zaman başkalarının sıkıntısını gidermek ve insanları sevindirmek için çırpındı. Kendi ifadesiyle,

“Geceleri ağlayıp, gündüzleri gülerek…” insanlara ümit vermeye, hizmet etmeye çalıştı. Onu hep tebessüm eden yüzüyle gördük. Şahsen bana da hep tebessüm etmeyi tavsiye etti!.. “İsmail biraz gül!..” ikazını birkaç defa kendisinden aldığımı itiraf etmeliyim. Bu hüzünlü günde, onun güler yüzüne ithafen tatlı bir hatırayı da buraya derc edelim:

1990 yılında, ABD’de böbrek nakli olup Türkiye’ye döndüğünde, kendisini ziyarete gitmiştik. Her zamanki gibi neşeli idi… Odasının girişi biraz kalabalık oldu. Omuzlarımdan sıkıca kavrayıp çekti. “İsmail ne kadar şişmanlamışsın. Kapıya sığmıyorsun!..” diye takıldı. Ne güzel günlerdi o günler… Allahü teâlâ gani gani rahmet eylesin, derecesini âli eylesin!

Ve topla ilgili bir menkıbe… Araplar bu topa “Abuhüzame” adını takmışlar hüzame arap kadınlarının süs olarak burunlarına taktıkları halkaya denir. Cahiliye devrinde erkekler karılarına kızınca, bu halkayı çekerek burunlarını yırttıkları gibi Sultan Murad Han da isabetli atış yapmadığından dolayı, topa kızarak hüzamesini koparmış, bu yüzden namlunun ağzı yarık kalmış. Sultan Murad Han, bununla da kızgınlığını yenemeyerek topa bir yumruk vurunca onu Dicle nehrine yuvarlamış. Yumruğun yeri namlunun geri kısmında içeriye çöküklük yapmış. Sonra topu sudan tekrar çıkarmışlar, namlusunun üzerinde yapışık olarak balıklarda beraber çıkmış. Bu balıkların da namlu üzerine kazınmış resimleri var. Sultan Murad Han, Hazreti Ali gibi bir kuvvet sembolü olarak asırlarca Bağdat ve Irak taraflarında yâd edilmiştir. Kaynak: Yetmişlik Bir Subayın Hatıraları. -E. Kur. Alb. Rahmi Apak-

"Ben, onun filmini görmüştüm, artist olsa gerek!"; ya, "Gördüm galiba!..Şey!.." ; ya , "Geçenlerde rastlamıştım herhâlde..."  ya, "Bilemiyorum ki, ne desem!" ; ya, "Futbolcu değil ama ne?" ...gibi cevapları -maalesef- almamız mümkündür.Yakın zamanların şâir, edîb, ilim ve fikir adamları da bunlardan farklı değil. Belki, İstiklâl Marşı'nın şâiri olarak Mehmet Âkif  ve  son Sutan'üş - şuarâ Necip Fâzıl biraz daha fazla göze batıyor ammâ, Yahya Kemal,  Prof. Dr. Mehmet Kaplan, Peyami Safa, Ârif Nihat Asya, Hüseyin Nihal Atsız, Ali Fuat Başgil, Prof. Dr. Necmettin Hacıeminoğlu, Şeyh'ül Muharrirîn Ahmet Kabaklı, Reis-ul Âşık Feyzi Halıcı, Mehmet Çınarlı, Nihat Sami Banarlı, Abdülhakim Arvasî, Zeki Velidi Togan, Bahtiyar  Vahabzâde, Orhan Şaik Gökyay, S. Ahmet Arvasî  gibi şahsiyetler sorulduğunda ise, gençlerimiz, umûmiyetle, önüne bakıyor ve " Şey!..Yâni!..Ne desem ki!.. Bilmem ki!.." benzeri ifadelerle lâfı geçiştirmeye çalışıyorlar.Ve bu gençlik; Batı T(ı)rakya'yı, Doğu Türkistan'ı, Kerkük'ü, Azerbaycan'ı, Türkmenistan'ı, Kırım'ı, Kırgızistan'ı...yeterince tanıyamadıklarından, " dil, din, tarih ve coğrafya" olarak, bağlarımızın inşâcılarıyla irtibatı sağlayamamanın tezatlarını yaşamaktadır.Gençliğimiz, eğer, bu mekânlar/coğrafyalar ile, bu mekânlardaki "kültür inşâcıları"mızı tanıyamıyorsa, elbette ki, "suçlunun / mes'ul'ün" , artık, ayağa kalkıp diklenmesi gerekir. Ardından; "Ne günlerdeyiz?" diye hayıflanmak yerine, "çâreyi", bir ân önce tatbike başlaması şarttır.Çâre, ne midir?Elli yedi yılını doldurmak üzere olan ömrünü Türk-İslâm dâvâsına hasreten ve bilhassa -mesleği yanında- gençlerin ruhen ve bedenen gelişmesi üzerinde ciddî ilmî çalışmalara kafa yoran büyük sosyoloğumuz S. Ahmet Arvasî'nin, vefâtından iki yıl önce yazdığı " Kültür Problemlerimiz" adlı yazısındaki görüşlerine kulak kesilmemiz gerekir.Tabiî ki, bu yazının yazılmasından sonra geçen çeyrek asırlık zamanın hesabını kimler verecektir, o da, ayrı!Bu yazısında Arvasî Hoca :"Millî kitaplığından koparılmış genç nesiller, yabancı kültürlerin " yayın ve propagandaları" karşısında, desteksiz ve mukavemetsiz kalmakta, kolayca " yabancı rüzgârlara" kapılıp gitmektedirler."  Dedikten sonra, gençliğimize karşı alâkasızlık ve usûlsüzlüğümüzün / sistemsizliğimizin faturasını da şu esef verici sözleriyle reçete olarak sunar:Yıllarca öğretmenlik yaptım ve maalesef şu acı gerçeği tesbit ettim: Türk halkı, hükümetlerimizin" Millî Eğitim ve Kültür Politikalarından" şikâyetçidir ve hatta ondan ürkmektedir. Bu konuda nice acı hatıralarım var...Bunları anlatmayacağım. Ancak, Türk "eğitim sosyologlarına" ve "siyâset adamlarına" şunu tavsiye edeceğim: Lütfen, Türk Milletini örnekliyecek bir anket tatbik ederek ve ciddiyetle değerlendirerek halkımızın, nasıl bir eğitim ve öğretim " istediğini " samimiyetle öğreniniz. Bu, asgarî bir namus borcu değil midir? Millete, istediklerini veremezseniz, "yabancılaşmalara", "Kültür emperyalizmine" , "kültür ikizleşmelerine", "aydın-halk boğuşmasına", "nesiller arası çatışmalara" ve "kültür anarşisine" çanak tutmuş olursunuz (Bknz: Size Sesleniyorum-1, Model Yayınları, İstanbul 1989, sy. 280).Gençlik mes'elesi; uydurma kavramların peşinden sürüklediği  " içi boş-hayâlî - Batıcı kozmopolit - diyologcu - ittifakçı - emperyal "  tasarılarla değil ; yine S. Ahmet Arvasî'nin:"Tarih, bir milleti 'geçmişte', kültür bir milleti 'hâlde' ve ülkü, bir milleti 'gelecekte' birleştirir. Bu üç bağ, millî birlik ve bütünlüğün sağlanmasında çok önemli rol oynar. Onun için, başarılı ve akılcı devlet adamları, cemiyetlerinin güçlenmesi için 'millî târihe' ve 'millî ülkülere' gerekli önemi verirler." (Bknz: a. , g.,e., sy. 305)Düşüncesi, hedeflerin tesbitini ve tahakkukunu zarûrî  kılar. Biz, Türk Milleti olarak, muasır medeniyetin gereğini, kendi sistemimizle kurmak, yaşatmak ve geliştirmek mecbûriyetindeyiz. Bir milletin gençliği ancak bu şekilde birbirine kenetli olabilir; ve bir millet, ancak bu şekilde dimdik ayakta durabilir.Fakat; "Ne yazık ki !" demekten usanır hâle geldiğimizi de söylemelim!