smanlı iki hükümdar gördü. Biri dünkü padişah, diğeri bugünkü padişah. Harp bunları yan yana yaşamaya mecbur etti. Her ikisi hemen karşı karşıya iki sarayda bulunuyorlar. Aralarını Boğaziçi sularının genişliği ayırıyor.

Harp ilan olunduğu zaman Sultan Hamid Han henüz Selanik’te bulunuyordu. On iki zabit, kılıç elde silah belde gece gündüz onu muhafaza ediyorlardı. Bir defa Noradonkiyan Efendi’ye Sultan Hamid’den bahsetmiştim, sözümü keserek demişti ki;

Abdülhamid tamamıyla çocuklaşmıştır. Ne olup ne geçtiğini bilmiyor. Hiçbir şeyi haber alamıyor. Kendisine hiçbir gazete verilmeyeli iki sene oluyor. İlk defa kendisini gazetesiz bıraktıkları vakit haykırdı; “Canım neyi isterse okurum.” dedi.

Cevaben:

Gazeteler hakkınızda münasebetsiz yazılar ile doludur. Canınızı sıkacak bir durumdan sizi korumak için böyle yapıyoruz, denildi. Israr etmedi. Filvaki, “Doğru, gazeteler benim hakkımda budalaca şeyler yazıyorlar artık hiçbirini okumayacağım” dedi. O günden sonra Abdülhamid Han dünyada olup biten şeylerden tamamıyla haberiz yaşadı.

İşte gerek hariciye nazırı, gerek hükümet, Sultan Abdülhamid Han’ı bir sır ve gizlilik duvarıyla kuşattık zan ediyorlardı. Bilmiyorlardı ki, zamanımızda yarılmayan yıkılmayan duvar yoktur. Sonra muhafaza ettikleri zât hakkında bizzat korkuya kapılıyorlardı.

Hâlbuki hadiselerin zorlamasıyla, Sultan Abdülhamid Han’ı Selanik’te bırakmaktansa, İstanbul’a getirmek gerektiğine karar verildiği zaman mesele meydana çıktı:

Abdülhamid Han bunu kesinlikle reddetti.

“Beni buradan ancak cebren çıkarabilirsiniz” dedi.

Hükümet buna karşı şiddet göstermeğe cesaret edemedi.

Ama durum gittikçe kötüleşiyordu. Yunanlılar Selanik’ten bir iki günlük mesafede bulunuyorlardı.

Eski hükümdar, düşmana esir düşmek tehlikesine maruz bırakılamazdı. Binaenaleyh onayını almak için Almanya’ya müracaat edildi. Osmanlı imparatorluğunun yapısından olmalı ki karşısında daima karşılaştığı her zorlukta Almanya’yı arıyor.

İşte bu sefer de İstanbul’da bulunan Almanların gemisi Abdülhamid Han’ı getirmeğe memur edildi. Saray hanedanına mensup ve eski Sultanın damatlarından iki kişi de vapurda bulunuyordu. Selanik’e varır varmaz Sultan’ın bulunduğu köşke gittiler.

Sultanı İstanbul’a dönüş için ikna etmeğe çalıştılar. Lakin kararından vazgeçirmeğe muvafık olamadılar. O zaman son çareyi düşündüler. Geminin süvarisi, Alman bahriye üniformasını giymiş olduğu halde Abdülhamid Han’ın karşısına çıktı. Abdülhamid o zaman kararını değiştirdi.

“Kayser’in namusuna, dostluğuna itimad ederim. Sizi dünyanın öbür ucuna kadar takibe hazırım.” dedi.

Bir saat sonra gemide bulunuyordu. O esnada iki hadise meydana geldi. Bunlar gemide bulunanlar için tamamen yeni bir keşif idi. Pek büyük hayreti mucip oldu. O zamana kadar Abdülhamid Han’ın anlayışı tamamen kaybolmuş, tamamen hafızası zayıflamış zannediliyorken fevkalade açık bir fikre, eşya hakkında tam bir anlayışa malik olduğu görülmüştür. Abdülhamid Han hayatında 20 kelime Fransızca söylememişti. Daima Fransızca bilmez gibi görünüyordu.

“Bir senede iki mağlubiyet çok değil mi?” dedi.

Bununla Trablusgarp ve Balkan yenilgilerini işaret ediyordu. Alman imparatorluk ailesinin hal ve hatırını sordu. Hemen hepsini tanıyordu. Kendisine Baron Mareşalin vefatını söylediklerinde içini çekti. Bilmediği bir bu hadise vardı. “O benim dostumdu” dedi.

Sherlock Holmes yazarının, bu eserin devamını sürü sürdürmediğini sordu. Çünkü bu kitabın yazarını severdi. Bir gün şöyle demişti:

“Bu kitabın yazarından iyi bir emniyet müdürü olurdu.”

Seyahat esnasında iştahla yedi, içti. Hazır tutulan banyoyu kullanmadı. Halbuki banyoyu severdi. Seyahat esnasında kendisine gösterilen saygıdan dolayı Alman imparatorunun şahsına teşekkür etmesini gemi kaptanından rica etti. Etrafındakilere çeşitli hediyeler verdi. Bir akşam üstü gemi, boğaz içinde Asya’nın güzel sahillerine doğru ve Beylerbeyi sarayının tam önünde demirlediği zaman Sultan Abdülhamid Han bir kere irkildi. Vapurun merdivenin inerken, sallandığını, tereddüt ettiğini herkes gördü. Merdivenden indi. Karaya çıkarmak için kendisini bekleyen sandala geçti. Aynı zamanda diğer bir sandal haremlerinden on kadar kadını ve iki harem ağasını ve beraberinde gelen oğlunu, yani son çocuğunu getiriyordu.

Beylerbeyinde, asıl sarayda kalmak istemedi. Burada bir vakitler bir Fransız imparatoriçesi de oturmuştu. Sultan sarayda oturmaktansa tenha bir yerde bir köşkte oturmayı tercih etti. Sonra yine eski yalnızlığına, küskünlüğüne döndü. Ve ailesinden başka bir şey düşünmemeğe başladı. Bin türlü gürültülerle yiyecekler alınmasını istedi. Aynı zamanda harbiye nazırı iki gün sürekli olarak onun isteklerini karşılayacağım diye uğraştı.