irinci Dünya Harbi’ni çarçabuk bir neticeye bağlamak niyeti ile müttefik devletler, yani İngiltere, Fransa, ve İtalya her şeyden önce Çanakkale boğazını zorlamak ve geçmek İstanbul’u zaptedip Osmanlı kuvvetlerini bertaraf etmek ve asıl mühimmi yine müttefikleri bulunan Rusya ile aralarında muvasalatı sağlamak kararını vermişlerdi. Bu sebeple evvelâ sonra hem de karadan teşebbüsle giriştiler. Lâkin evdeki pazarlar çarşıya uymadı. Zorlu bir mukavemetle karşılaştılar. Osmanlı kuvvetleri payitahtın kapılarını kahramanca müdafaa ediyor. İçeriye kimseyi sokmamak azminde bulunduklarını her gün bir türlü isbat ediyorlardı.

İlk taarruzlar boşa gidince müttefikler tazyiki artırdılar, ilkinden birkaç misli fazla kuvvet getirip yığdılar. Ordumuz evvel Allah bunlara da karşı koyacak, bu kuvvetleri de eritecekti. Nitekim öyle de oldu. Çanakkale’nin şanlı destanını hafızasında ve gönlünde gururla yaşatmayan Türk tasavvur edilemezdi.

Bununla beraber düşman taarruzunun en nihai derecesini bulduğu günlerde o zamanki hükümet, ne olursa olsun payitahtı Anadolu içerilerinde başka bir yere nakletmeyi düşündü. Eskişehir’e, Konya’ya memurlar gönderildi. Devletin bir kısmı evrakı oralarda peylenen eve taşındı. Padişah için de Konya’da Mevlevihane binası el altından hazırlandı. Vükelâya eşraf konakları tahsis edildi. İlk işarette, devlet erkânından mürekkep bir muhacir kafilesi yollara dökülecekti. Harbe Anadolu’da devam etmek kararı verilmişti.

Bu arada hükümetçe nazik telâkki edilen bir mes’ele daha vardı. Hakan-ı sabık Abdülhamit ne olacaktı? Hal’ini müteakip Selanik’e sevkedilen bu zat Balkan Harbi’nin aldığı tehlikeli şekil üzerine Alman maiyet gemisi ile İstanbul’a getirilmiş, şimdi Beylerbeyi sarayında oturtulmuştu, imdi buradan da alınarak Anadolu içlerine nakli lazım geliyordu. Bu iş zannolunduğu gibi kolay değildi. Abdulhamid mahlu olmasına rağmen, celâdetinden, gururundan hiçbir şey kaybetmemiştir. İttihadcılar ondan çekiniyorladı. Diğer taraftan Padişah 5. Mehmed de biraderinin kat’iyyen incitilmesini istemiyordu. Sultan Reşad son derece terbiyeli, iyi ahlâklı büyüklerine saygı, küçüklerine şefkat gösteren zerre kadar kin tutmayan efendi bir adamdı.

Hükümet bütün bunları hesaba katarak Beylerbeyi’nden Anadolu’ya göç işini emirle ve zorla değil fakat Abdülhamid’i ikna ve kendisinden rica suretiyle halletmeyi muvafık görmüştü.

O günlerde Dahiliye Nazırı Hikmet, Başmâbeyinci Tevfik Beyler ile Darüssâade ağası Fahrettin Ağa ve Dolmabahçe sarayında aynı gün nöbetçi bulunan Divan-ı Hümayun teşrifat memurlarından Ercümend Ekrem Bey’i hey’et halinde Beylerbeyi’ne göndermek kararı verildi.

 Ercüment Ekrem diyor ki:

-Bu milletin otuz üç yıl mukadderatına hükmetmiş olan Abdülhahid-i Sâni ağır adımlarla girdi. Yalnızdı, kulaklarına kadar geçmiş koyu renk fesinin altında tepeden tırnağa mermerden bir heykel gibi bembeyazdı. Saçları, sakalı, sakosu tekmil düğmeleri kapalı yüksek yakalı ceketi, pantolonu ve ayakkabısı… Hepsi bembeyaz, sırtı hafif kamburlaşmıştı. Gözleri pek canlı idi. Her birimizi çenesi hizasından alnına giden kısa temannalarla ayrı ayrı selâmladı. Yerden mukabele ettik. Hikmet Bey bizleri takdim etti, isim ve sıfatlarımız söylenirken bunlara fazla ehemmiyet vermiyormuş gibi davrandı ve Fahreddin Ağa ile görüştü. Ne dediklerini işitemedim. Derken baş mâbeyinci selâm-ı şâhâneyi tebliğ etti ve sözü tekrardan Dahiliye Nazırı’na bıraktı. Hepimiz huzurunda el pençe divan durarak dizilmiştik.

Hikmet Bey uzun uzun ve pek hürmetkâr bir ifade ile önce vaziyeti anlattı ve lâkırdıyı döndürüp asıl ziyaretimizin sebebine intikal ettirdi. Hulâsâten şunları söyledi:

-Acil bir tehlike arz etmemekle beraber vaziyet çok ciddidir. Düşman bahren ve berren Çanakkale’yi zorluyor. Şiddetli müdafaaya rağmen Hudânekerde boğazı geçecek olursa padişah hükümet ve hanedan-ı saltanat esarete düşerek elim bir müsalehaya mecbur olmamak için gerek zât-ı şâhâne ve gerek meclis hükümet Anadolu’ya göçüp harbe orada devama karar vermiştir. Hatta zat-ı şâhâne için Konya’da Çelebi Efendi’nin konağı tahliye olunmuştur. Korkulan vaziyet maazallah hâdis oluverirse zat-ı hümayunlarının hangi şehirde ikamet buyurmak istediklerini birader-i şâhâneleri tarafından öğrenmeye memur edildik. Emir ve irâdelerine muntazırız.

-Şevketlu  biraderimin hâkipai şâhânelerine arz-ı ubudiyet ediyorum Endişeleri tamamiyle gayri variddir. Eğer dokunulmamış ise Çanakkale’yi ben zamanında fevkâlade tahkim etmiş idim. Oradan hiçbir donanmanın geçmesi kabil değildir. Boğaziçi de öyle ama farz-ı muhal olarak öyle bir felâket başa geldiği takdirde hakanın yapacağı şey tâcını ve tahtını tebaasını terk ile züll-i firarı irtikab değil, eyvan-ı payitahtının taşları altında şan ve şerefle terk-i can etmektir. Hazreti Fatih bu beldeyi küffar elinden fethettiği zaman Bizans İmparatoru kaçmayıp harp ede ede yıkılan kalelerin altında can vermek celâdetini göstermiştir. Biz Fâtih’in ahfâdı Kostantin’den aşağı kalamayız. Zât-ı şâhâneye böylece arz edin. Müsterih olsunlar. Ve irâde-i ezeliyeye münkad olsunlar, şuradan şuraya kımıldanmasınlar. Düşman buraya giremez. Bana gelince ben artık bir yere gitmem, yegâne arzum burada ölmektir. Biraderlerimden ve hükümet-i seniyeden bu arzuma mümaşat edilmesini istida ederim.