Cinque Terre
Sultan Abdülhamid Han Zamanda Ermeniler İle İlgili Bir Muhtıra-i Hümâyûn Mehmet Hocaoğlu
E
resim
rmenilerin Osmanlı Devleti’nin himayesinde gördükleri lütuf ve korunmaları hakkındaki Muhtıra-i Seniyye aşağıdadır:

Pek çok yıllardan beri emniyet ve refah ile tâbiiyetinde yaşamakta oldukları, yüce Osmanlı Devleti’ne karşı Ermeni fesatçıları bir müddetten beri eğri yolu seçip ihtilâl hareketlerini açıkça göstermektedirler. Ancak, Ermeniler hakkında gerekli bilgi ve açıklamayı yapmak yerinde olur. İşbu bilgi ve açıklamanın kolayca anlaşılması için üç bölüme ayırmak gerekir. 

Bu üç bölümden; 

Birincisi: maziye aittir. Osmanlı Devleti’nin kuruluşu sırasında Ermeniler, İranlılar ile Tatarların esiri bulunuyorlardı. Saldırılardan yakalarını kurtarıp, Osmanlı Devleti’nin himaye kanatlarının altına sığındılar. Osmanlı Devleti, Ermenileri iyi niyetle himayesine aldı. Son günlerde düşüncelerinde yerleşip ortaya çıkan kötü niyetleri belirinceye kadar hiçbir kötü davranışta bulunmadılar.

İkincisi; Berlin andlaşmasının yapıldığı tarihten sonra kendilerinde beliren fikir ve niyet üzerine fiilen ihtilâl hareketlerine teşebbüse başlayacakları vakte kader mel’unca hareketler ve teşebbüsler…

Üçüncüsü; fiilen karışıklık ve ihtilâle girişmeleri anından bugüne kadar olan tutum ve davranışlarına dâirdir.

Ermeniler sanat, ticaret adamı ve servet sahibi olduklarını beyan ile bunların nâmuslu çalışkan cemaat oldukları Ermenileri sevenler tarafından iddia edilmektedir.

Gerçi Ermeniler birçok sanat ve ticaret sahibi olarak zenginleşmiş iseler de, buna tabiiyetinde oldukları ve adaletine sığındıkları Osmanlıların sebep olduğu, tarihî bir gerçektir. Şöyle ki: Osmanlılar, eskiden beri cenkçi bir millet oldukları ve daima savaşlarla meşgul, fetihlere alışık bulunduklarından, savaş zamanlarının dışında birazcık dinlenip ancak ziraat ile uğraşabilmişlerdir. Ermeniler ise kendilerine sığınmış, sadakatten ayrılmayacaklarına yemin etmiş bulunmalarından ötürü, ayrı tutulmuşlardır. 

Osmanlılar, Yunanlıların ihtilâl çıkarmalarıyla, inanmadıkları Rumlara göstermedikleri emniyet ve itimadı Ermenilere göstermişlerdir. Bu yüzden sanat ve ticaret ellerine geçmiştir. Saray-ı Hümâyûn’dan, en küçük Osmanlı evine kadar çeşitli hizmetler de bunlara verilmiştir. Devletin bir çok hizmetlerinde de bulunarak rütbeler elde etmişlerdir. Ve hatta devletin hayatı demek olan savaş alet ve vasıtaları, barut imâli bile Ermenilerin eline verilmiştir. Sarraflık işlerinin de ellerine verildiği malûmdur. Yani, Ermenilerin ticarete alışıp zenginleşmeleri yine Osmanlıların sayesinde ve onların teşvikiyle olmuştur.

Bogos Bey, Sultan Abdülmecit Han’ın saraylarında Cebi Hümâyûn’ların (Pâdişahın kendi hazinesi) işlerine bakardı. Tophane de idaresinde olduğu gibi, onun ailesi dahi âdeta bir Osmanlı ailesi gibi sürekli olarak Saray-ı Hümâyûn’a gelip giderlerdi. Boğos Bey ki; Cennetmekân Sultan Abdülmecit Han’ın vefatından sonra, sefih olduğundan Paris’e gidip orada vakit geçirirdi. Bütün Paris halkı kendisini tanırdı. Onun yakınlarından Beran ve Maksutzade Simon Beyler ve Agop efendi Harem’i Hümâyûn’un bütün alış veriş işlerine memur edilmişti. Hepsi yüksek rütbelere ulaşmışlar ve büyük rütbeler kazanmışlardır. O vakit vezirlerin azlığı sebebiyle paşalık ünvanı kazanmışlardır. Küçük oğlu Agop Efendi’nin Çengelköyü’ndeki köşkü, sultan Abdülaziz Han zamanında Emlâki Hümâyûn’a alınmış ve daha sonra da Vahdettin Efendi’nin oturmasına ayrılmıştır. 

Abdülaziz Han devrine kadar, Sultan Abdülmecit Han zaman zaman köşke uğrar, akşam yemeklerini orada yerlerdi. Bu şerefe küçük oğlu da nâil olmuşlardır ki, hiçbir Osmanlı evine hükümdarlardan giden olmamıştır. 

Barutçubaşı ailesi ki, bugün Hariciye Nâzırlığı Müsteşarı Artin Paşa bu ailedendir. O vakit Artin Paşa’nın oturduğu Ayastefanos’taki (Yeşilköy) evinde, sultan Abdülmecit Han, bir defasında manevrayı takip etti ve bir defasında da Baruthane’yi ziyarete gittikleri vakit iki gece kalmışlardır. Yanlarında şehzadeleri Sultan Murat, Şevketmeap Efendimiz (Abdülhamit) ve rahmetli Fatma Sultan da bulunuyorlardı.

Sultan Abdülmecit’in, Agop’un Çengelköyü’ndeki evine teşriflerinde Agop’un evinde hazırlanıp takdim olunan yemeği emniyetle yedikleri malûmdur. Sultan Abdülmecit’in kilercisi Serkis adında bir Ermeni idi. Bugün ailesi mevcuttur. Serkis, kilerbaşı olarak yemek getirdikçe tablanın başında beklerdi. Sofranın salatası ve diğer yemekleri onun tarafından hazırlanırdı. Serkis her şekilde Emniyeti Şâhâne’e mazhar olmuştu. Bunlar gibi sarayda bir çok Ermeni doktor, dişçi ve operatör bulunuyordu.

Sarayı Hümâyûn’un tablakârlarının yarısı Ermeni idi. Markar adlı bir başka Ermeni bir arkadaşıyla esvap odasının çamaşır terzisi idi. Bu aileden bir Ermeni de son olaylara kadar Şevketmeap Efendimiz’in çamaşırcısı idi, Gümüşgerdan Ermeni ailesi de Haremi Hümâyûn’un terziliğini yapardı. Bu sayede zengin oldular. Bu Ermeni ailesini bazı ufak tefek hesaplardan alacak davasında bulundukları yakın zamanda işitilmiştir. 

Saray-ı Hümâyûn’un inşaat memuru Karabet’in oğlu Serkis Bey olup Beşiktaş, Beylerbeyi, Yıldız, Çırağan saraylarıyla Kâğıthâne, Ayazağa, Ihlamur, Malta ve daha başka köşkleri inşa ettikleri gibi Pâdişah tarafından diğer inşaatları da onlar yapmışlardır. İnşaatlarda çalışan işçilerin pek azı, oda Reçber (vasıfsız işçi demek) olmak üzere Ermenidir. 

Kereste kesmek üzere belki birkaç İtalyan, Rum dülger ve marangozdan başka iş başında olanların hepsi Ermeni idi. İş başları bile rütbe ve diğer nimetlere nâil oldukları gibi Serkis Bey gibi Rütbei Bâlâya ulaşmış ve diğer nimetlere nâil olmuşlardır. Özellikle Karabet Kalfa ölünceye kadar her gün Huzuru Hümâyûn’a çıkar ve pek çok iltifatlara nâil olurdu. Karabet Kalfa’nın inşaatlardan kazandığı paralardan pek çok kilise ve mektep yaptırdığı söylenmektedir.

Reşit Paşa’nın son zamanlarına gelinceye kadar Ermeniler on beşte bir olarak Bâbı-âli, Hariciye, Darphane ile bazı elçilikler maiyetinde, sarraflık işlerinde kullanılmaktalar iken, Âli ve Fuat Paşalar zamanında Hariciye’ye Ermeni memurlar tayin olunmuştu. O tarihten şimdiye kadar hariciye memurluklarında Ermeni bulunduğu gibi, adliye, mülkiye, maarif, ticaret ve naifa ve diğer, devletin bütün idarelerinde de bulunmuşlar ve bulunmaktadırlar.

Şu tafsilâttan anlaşılacağı gibi Ermeniler tuttukları doğru yolu terk ederek, bağlandıkları boş ve bâtıl 
fikri takiple yabancıların kucağına atılmışlardır. Bugün içinde bulundukları fesatçı düşünceleri benimseyerek eskiden tuttukları doğruluk ve sadakatte İradei Seniyyelere dikkatle uymuş olsalardı, devletin çeşitli hizmetlerinde bir kat daha ilerleyerek yüksek mertebelere ulaşırlar ve belki de vekil olabilirlerdi.

B.B. Arş. Yld. Evr. Ks. İ. No: 156/25 Zrf. N:156
Kaynak:  Abdülhamid Han’ın Muhtıraları-Mehmet Hocaoğlu

Başlık Yazar
Sultan Abdülhamid Han’ın Mirası Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Vefât yıldönümünde cennetmekân Sûltân II. Abdülhamid Hân (10 Şubat 1918) Halit Kanak
ABDÜLHAMİD HAN SİYASETTE BÜYÜK BİR DAHÎ İDİ Numan Aydoğan Ünal
Sultan Abdülhamid Han’ın Sosyal ve Dini Hususlardaki Hassasiyetleri Numan Aydoğan Ünal
Kalbinde Merhamet Elinde Maharet Vardı Numan Aydoğan Ünal
Abdülhamid Han Düşmanlığı Rahim Er
Sultan Abdülhamid’in Bir Selamı Neler Yapardı? İ.Refik
Abdülhamid Han'ın İttihadçılar'a Verdiği Ders İbrahim Hakkı Konyalı
Abdülhamid Han’ı İçten Vurdular! Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil
Bir Güzel Mektup Rahim Er
Bir Fransız Gazetecinin Kaleminden Abdülhamid Han’ın Selanik’den Dönüşü Stephan Lauzan
Bir İttihatçının Kaleminden Sultan Abdülhamid Han'ın Dini Hassasiyeti Numan Aydoğan Ünal
Sultan Hamid’in İslâmî Siyaseti Prof. Dr. Osman Turan
Sultan Abdulhamid Han’ın Mürşidi: Libyalı Şazeli Şeyhi Muhammed Zafir Efendi İrfan Özfatura
Sultan Abdulhamid Han’ın Büyük Din Gayreti Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Sultan Abdülhamid Han'ın Muhafız Alayı Rahim Er
Sultan II. Abdulhamid Han ve Yakılan Din Kitapları Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Abdülhamit Han: "Dünkü Düşmanımız Bugün Dostumuz mu Oldu Rasim Bey?" Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil
Hindistan Müslümanları Sultan Abdülhamid Han’ı Büyük Bilirlerdi Abdürreşid İbrahim
Sultan Abdülhamid Han'ın Rusyalı Hacılara Hizmeti Prof. Dr. Alfina Sıbgatullina
Sultan Abdülhamid Han’ın Hanımından Menderes’e: “Oğlum, Geçinemiyorum, Beni Âciz Bırakma!” Murat Bardakçı
Senin İstifa Ettirdiğini Biz de İstifa Ettirdik... Vehbi Tülek
Sultan Abdülhamid Han'ın Metanet ve Cesareti Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil
Sultan Abdülhamid Han'ın Uzak Doğu Siyaseti Editör
Sultan Abdülhamid Han’ın Dilekçesi Murat Bardakçı
“SULTAN'IM BİZİ BIRAKIP DA NEREYE GİDİYORSUN?” Rahim Er
Sultan Abdulhamid Han'ın "Yıldız Fotoğrafları "Tarihe Işık Tutuyor Murat Öztekin
Sultan Abdülhamid Han'ın Kur'anı Kerim Hassasiyeti Rahim Er
Esaretten Dönem Gazi Osman Paşa’yı Sultan Abdülhamid Han Nasıl Karşıladı? Prof. Dr. Tuncay Öğün
Sultan Abdülhamid Han: "Karakeçililer Benim Öz Hemşehrilerimdir" Murat Öztekin
II. Abdülhamid ve Dünya Prof. Dr. Çağrı Erhan
Son Sultan’ın Bir Günü Prof.Dr. M.Metin Hülega
Sultan Abdülhamid Han'ın Çiftlikleri Hasan Soydan
Yıldız Hamidiye Cami Rahim Er
Bu da Sultan’ın sıra dışı dünyası Murat Öztekin
Tek Başına Bir Sultan İrfan Özfatura
Sultan Abdulhamid Han'ın Hayatı Sahneleniyor Murat Öztekin
Sultan Abdülhamid Han’dan Sonra Başımıza Gelenler Dr. İbrahim Pazan
Sultan Abdülhamid Han'ın Mülkleri Rahim Er
Sultan Abdulhamid Han'ın Milliyetçiliği Necip Fazıl Kısakürek
Sultan Abdulhamid Han Tıbbiyeye Çok İhtimam Gösterdi Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Burma (Myanmar) Müslümanları II. Abdülhamid Han'ı Dillerinden Düşürmezdi Prof. Dr. Ahmet Şimşirgil
Sultan Abdülhamid Han’ın Naaşı Önünde Ahmet Refik
Sultan Abdülhamid Han'ı Tanımak Prof. Ekrem Buğra Ekinci
Yahudilerin Sultan Abdulhamid Han’a Teşekkürü Prof. Dr. Ahmet Akgündüz
Sultan Abdulhamid Han'ın Efsanevi Mirası Prof. Dr. Ekrem Buğra Ekinci
Sultan Abdülhamid Han’nın İçtimai Siyaset Anlayışı Melik Arvas
Sultan Abdulhamid Han’ın İspanyol Elçisine Verdiği Muhteşem Cevap Ö. Serdar Akın
Sultan Abdülhamid Han’ın Osmanlı Devleti İle Japonya’yı Mukayesesi Doç. Dr. F. Şayan Ulusan Şahin
Sultan Abdülhamid Han ve Müşfika Hanım Ö. Serdar Akın
Sultan Abdülhamid Han’ın Verdiği Ders Vakanüvis
Sultan Abdülhamid Han'ın Dış Siyasetteki Hassasiyeti Ö. Serdar Akın
Sultan Abdülhamid Han’ın Söğüt Bölüğü Tahsin Paşa
Sultan Abdulhamid Han Bütün Osmanlı Coğrafyasını Fotoğraflaştırdı Murat Öztürk
Abdülhamid Han’ın Ramazan-ı Şerif ve Hırka-i Saadet Ziyaret Günleri Şadiye Osmanoğlu
Mazlum Bir Padişah: Sultan Abdülhamid Han Rahim Er
Sultan Abdülhamid Eğitim ve Araştırma Hastanesi Rahim Er
Sultan İkinci Abdülhamid Han ve Eğitim Politikası Ayhan Çiftçi
Üç Kıtanın Son Hükümdarı Sultan İkinci Abdülhamid Han İbrahim Akkurt
İttihatçı Basının Abdülhamit Hân Düşmanlığı Yavuz Bahadıroğlu
Sultan Abdülhamid Han’ın Habeşistan Siyaseti Prof. Dr. A. Hâluk Dursun
Abdülhamit Han'ın Büyük Bir Kültür Hizmeti: Yıldız Kütüphânesi Ö. Serdar Akın
II. Abdülhamid Han'ın ABD Elçisine Anlattıkları Yavuz Bahadıroğlu
Abdülhamid Han’ı ‘‘Gazi’’ Yapan Zafer 1897: Türk-Yunan Savaşı Ömer Faruk Yılmaz
Sultan Abdülhamid Han Zamanda Ermeniler İle İlgili Bir Muhtıra-i Hümâyûn Mehmet Hocaoğlu
Sultan Abdülhamid Han Ekonomik Krizi Nasıl Aştı? Ziya Şakir
Dolmabahçe Sarayında Bayramlaşma Merasimi Şadiye Osmanoğlu
Sultan Abdülhamid Han’ın İsmini Yaşatan Hizmeti: Hamidiye Etfal Hastanesi Göksel Erdoğan
Abdülhamid Han’a Kızıl Sultan Diyen Kimlerdi? Mehmet Hocaoğlu
Sultan Abdülhamid Han’ın En Büyük Projesi: Hicaz Demiryolu Cüneyt Teke
Sultan Abdülhamid Han’ın Türkçe Hassasiyeti Prof.Dr.Vahdettin Engin
Sultan Abdülhamid Han’ın İsmini Yaşatan Hayırlı Bir Hizmeti: Hamidiye Suyu Abdullah Zülgaip Akkuş
Abdülhamid Han’ın Büyük Din Gayreti Nurettin Topçu
Sultan Abdülhamid Han’ın Fazilet Mirası: Darülaceze Selman Keklik
Sultan Abdulhamid Han'ın İleri Görüşlülüğü Sara Korle
Sultan Abdülhamid Han'ın Uzak Doğu Siyaseti Editör
Sultan Abdülhamid Han'ın Büyük Basiret ve Cesareti Editör
Çanakkale’nin Gerçek Kahramanı Bir Devrik Sultan: “Abdulhamid Han” Resul Tosun
Sultan Abdulhamid Han'ın Tıp ve Eczacılığa Verdiği Büyük Önem Said N.Duhani
Sultan Abdülhamid Han Devrinde Yıldız Saray’ından Bir Hatıra Ayşe Osmanoğlu
Sultan Abdülhamid Han’a Çirkin İftira Ö. Serdar Akın
Sultan Abdülhamid Han’ın Şefkat ve Merhameti Ziya Şakir
Sultan Abdülhamid Han’ın Tahtan İndirilmesine Japonlar Müteessir Oldu Abdurreşid İbrahim
Sultan Abdülhamid Hân’dan Van’a Kitap M. Ali Demirbaş
Sultan Abdülhamid Han'ın, Günlük Meşguliyetleri Ziya Şakir
İleri Görüşlü Sultan: II. Abdülhamid Han Yrd. Doç. Dr. Mustafa Şeker
Sultan Abdülhamid Han Hayranı Bir Yunanlı Yazar Tercüme eden: Hayrettin Turan
Sultan Abdülhamid Han’ın Dinî Hassasiyeti Ve İnce Siyaseti Ziya Şakir
Sultan Abdülhamid Hanı Şifaya Kavuşturan Dua Ziya Şakir
Sultan Abdülhamid Han Siyasette Olduğu Gibi Sanatta da Dehaydı Ziya Şakir
Abdülhamid Han’ın Kıyas ve İctihad İle İlgili Fikirleri Ö. Serdar Akın
Sultan Abdülhamid Han'ın Cesaret ve Vakârı Ö. Serdar Akın
Sultan Abdulhamid Han'ın Ecdadı Karakeçili Aşireti ve Ertuğrul Gazi'ye Vefası M. Şakir Ülkütaşır
Amerikalı Bir Doktorun Gözü İle Abdülhamid Han ve Hamidiye Hastahanesi Dr. Hasan Fevzi Batırel
Sultan Abdülhamid Han'ın Ramazan-ı Şerif Hassasiyeti Prof. Dr. Vahddin Engin
Güney Afrika'dan Sultan'a Mektup Var Osman Sarper
Sultan II. Abdülhamîd Han Editör